طلا در برابر بیشتر اسیدها پایدار است اما در تیزاب سلطانی (نیترو-هیدروکلریک اسید) حل میشود دلیل برگزیدن نام «تیزاب سلطانی» برای توانایی حل کردن طلا است. افزون بر این طلا در محلولهای آلکالینی سیانور که در معدن کاری کاربرد دارد، و در جیوه با ساخت آلیاژ ملغمه هم حل میشود. نیتریک اسید که توان حل کردن نقره و فلزهای پایه را دارد در برابر طلا ناتوان است. این ویژگی نیتریک اسید در آزمون اسید برای شناسایی و تایید طلا به کار میآید.
طلا، شکلپذیرترین مادهاست. یک گرم از این عنصر را میتوان آن قدر چکش زد تا به اندازهٔ یک ورق با مساحت یک متر مربع پهن شود. طلا رسانای خوب گرما و جریان برق است. از نظر شیمیایی رطوبت هوا و واکنشگرهای ناب خورنده بر آن بی اثرند. به همین دلیل در ساخت سکه و گوهرسازی بسیار مناسب است و البته میتوانند پوشش مناسب برای دیگر فلزهای واکنش پذیر باشد. دارای میل ترکیبی بسیار پایینی است و در برابر بیشتر اسید و بازها ایستادگی میکند. میتوان گفت طلا عنصری حل نشدنی است هرچند که در تیزاب سلطانی میتوان آن را حل کرد.
گوهرسازی
به دلیل نرمی بالای طلای خالص (عیار ۲۴) آن را با فلزهای دیگر آلیاژ میکنند تا بتوانند به آن شکل و کاربرد بازرگانی بدهند. آمیختن طلا با دیگر فلزها بر شکل پذیری، سختی، نقطهٔ ذوب و دیگر ویژگیهای آن تاثیر میگذارد. طلاهای با عیار پایین تر مانند ۲۲، ۱۸، ۱۴ یا ۱۰ دارای درصد بالاتری ازمس یا دیگر فلزهای پایه مانند نقره یا پالادیم اند. مس در میان فلزها بیشترین کاربرد را دارد و باعث قرمزتر شدن رنگ آلیاژ میشود. از آمیختن طلا با آهن به طلای آبی و از طلا با آلومینیم به طلای بنفش میرسیم. طلای ۱۸ و ۱۴ که تنها از آلیاژ طلا-نقره ساخته شده باشند رنگ زرد مایل به سبز دارند و با نام طلای سبز شناخته میشوند. طلای سفید از آمیختن فلزهای پالادیم یا نیکل با طلا بدست میآید.
عیار واحد اندازهگیری خلوص آلیاژهای طلا و دیگر فلزات گرانبها است. عیار طلا معمولاً از واحد کامل ۲۴ بیان میشود. برای مثال طلای ۲۴ عیار طلای خالص با حداقل ۹۹٬۹ درصد طلا، و طلای ۱۸ عیار از ۷۵ درصد طلا و ۲۵ درصد فلز دیگر تشکیل شدهاست.
بزرگترین شمش طلای جهان به جرم 250 کیلوگرم
پزشکی
برخی از نمکهای طلا ویژگی ضد التهابی دارند و در داروسازی و درمان ورم مفاصل و بیماریهای مانند آن کاربرد دارند. داروهای تزریقی که پایهٔ طلا دارند کمک میکنند تا درد و ورم روماتیسم مفصلی و سل بهبود یابد. تنها نمکها و ایزوتوپهای پرتوزای طلا ارزش دارویی دارند و فلز خالص طلا برای بدن کاری نمیکند.
آلیاژهای طلا در دندانپزشکی بازسازی بویژه در پر کردن دندان و روکش همیشگی دندان (بجای یک دندان واقعی) کاربرد دارد. نرمی آلیاژهای طلا کمک میکند تا رویهٔ بالایی دندان آسیای پرشده با دندان بالا سری خود بیشتر هماهنگ شود و در مجموع نسبت به دیگر مواد پرکننده نتیجهٔ بهتری بدست آید. در برخی فرهنگها، دندانهای پیشین را روکش طلا میکنند و این کار را میپسندند و برخی آن را نادرست می دانند.
طلای-۱۹۸ با نیمهعمر ۲٫۷ روز در درمان برخی گونههای سرطان و بیماریهای دیگر با کمک پزشکی هستهای به کار میآید.
خوردنی و نوشیدنی
- طلا به صورت یک افزودنی با شمارهٔ E175 میتواند به خوراکیها افزوده شود.
- برگ طلا به صورت گَرد یا پوسته پوسته در پخت یا برای زیبایی روی برخی خوراکیهای رده بالا و نوشیدنی افراد برجسته و ویژه بکار میرود.همچنین در قرون وسطی شاهان و افراد برجسته برای نشان دادن میزان برخورداری میزبان و یا با این باور که چیزی چنین ارزشمند و کمیاب باید برای سلامتی مفید باشد، در نوشیدنیها یا خوراکیها از گَرد یا پوستههای طلا استفاده میکردند.
- Danziger Goldwasser به آلمانی یعنی آب طلای Danziger، یا Goldwasser به معنی آب طلا، نام یک نوشیدنی گیاهی سنتی آلمانی (لیکور) استکه امروزه در گدانسک، لهستان، شواباخ و آلمان تولید میشود و دارای اندکی برگ طلا است. همچنین نوشیدنیهای کوکتل دارای برگ طلا هم در دسترس است که نزدیک به ۱۰۰۰ دلار قیمت دارند. یادآوری میشود که فلز طلا در ساختار شیمیایی بدن جایی ندارد، هیچ ارزش خوراکی یا مزهای هم ندارد و اصلاً بدن متوجه ورود آن نمیشود.
صنعت
- طلا را میتوان ریسید و آن را نخ کرد و در گلدوزی بکار برد.
- طلا میتواند رنگ قرمز پررنگ و شدیدی را پدید آورد برای همین به عنوان عامل رنگی در ساخت شیشههای یاقوتی از آن بهره برده میشود.
- چون طلا یک بازتابندهٔ خوب پرتوهای الکترومغناطیسی مانند فروسرخ، نور دیدنی و موجهای رادیوییاست. به عنوان پوشش محافظ بسیاری ماهواره ها به کار میآید. همچنین در صفحههای محافظ فروسرخ در لباسهای مقاوم در برابر گرما، کلاه لباسهای فضانوردی و در هواپیماهای جنگ الکترونیکمورد نیاز است.
- در عکاسی برای جابجایی رنگهای چاپ سیاه-سفید نقره برمید، به تُنهای قهوهای یا آبی و یا برای افزایش پایداری آن، طلا بکار برده میشود. کاربرد طلا در چاپهای قرمز-قهوهای برای پدید آوردن رنگ قرمز است. شرکت کوداک چندین فرمول برای رنگدانههای گوناگون طلا (کلرید طلا) منتشر کردهاست.
- از طلا به عنوان یک عامل بازتابنده در لایهٔ رویی سیدیهای با عمر بلند طلایی استفاده میشود.
- گاهی در خودروسازی هم از طلا استفاده میشود. برای نمونه در مدل اف۱ مک لارن، طلا برای موتور، کارکرد سپرگرمایی دارد. برای همین درون موتور از برگههای نازک طلا استفاده میشود.
- طلا را میتوان بسیار نازک کرد تا حدی که شفاف شود و نور از آن بگذرد. این ویژگی طلا برای یخ زدایی شیشهٔ اتاقک خلبان برخی هواپیماها بکار میآید. به این ترتیب که جریان برق از این لایهٔ نازک طلا میگذرد و به دلیل مقاومت طلا، گرما تولید میشود. این گرما برای پیشگیری از یخ زدگی شیشه کافی است.
- در گوهرسازی از لحیم طلا برای پیوند یک سنگ قیمتی به طلا بهره برده میشود. در این فرایند باید اندازهٔ قیرات گوهر، رنگ طلا و فرمول آلیاژ طلا با هم متناسب باشد. لحیم طلا دارای سه ردهٔ آسان، معمولی و سخت است.
الکترونیک
طلا رسانای خوب جریان برق است که در جاهایی که با انرژی بالا روبروییم کاربرد دارد. در میان عنصرها تنها نقره و مس دارای رسانایی در یکای حجم بالاتر از طلایند اما طلا به دلیل پایداری اش در برابر خوردگی نسبت به این دو عنصر برتری دارد. برای نمونه میتوان از سیم کشی پروژهٔ منهتن نام برد. در اتصالهای برقی کشویی و یا درکلیدهایی که محیط بسیار نمور یا خورندهاست یا در کاربردهایی که از دست رفتن ارتباط هزینهٔ زیادی به بار میآورد مانند فضاپیماها، موتور هواپیمای جت، ابزارهای مخابراتی و یا برخی رایانهها از طلا به فراوانی بهره برده میشود. همچنین شکلپذیری بالای این عنصر، سمی نبودن، رسانایی بالای آن در برگزیدنش موثر است. در پیوند بخشهای گوناگون ابزارهای نیمه رسانا هم طلا به کار میرود.
مصرف
۵۰٪ طلای تولیدی در جهان در گوهرسازی، ۴۰٪ در سرمایهگذاری و ۱۰٪ در صنعت کاربرد دارد.
بیشتر طلای بکار رفته در کالاهای هنری، گوهرسازی و... بازیافت میشود و در یک چرخه قرار میگیرد اما بخشی از طلای بکار رفته در فضاپیماها و ابزارهای الکترونیک هرگز بازیافت نمیشود طلای بکار رفته در این بخش در قالب برگهای بسیار نازک و سیمهای بسیار باریک است برای همین این بخش درصد کوچکی از کل مجموعه را از آن خود میکند. حقیقت این است که مقدار طلا در جهان تقریباً ثابت است تنها دارندگان آن جابجا میشود.
هند به تنهایی بزرگترین مصرف کننده طلا در جهان است. هندیها ۲۵ درصد طلای جهان را میخرند. چیزی نزدیک به سالی ۸۰۰ تُن و البته بیشتر آن را هم در گوهرسازی بکار میبرند. همچنین هند بزرگترین واردکنندهٔ طلا هم است. برای نمونه در سال ۲۰۰۸ هندیها نزدیک به ۴۰۰ تن وارد کردند. خانوادههای هندی نزدیک به ۱۸،۰۰۰ تن طلا پیش خود دارند که ۱۱٪ سرمایهٔ همگانی را از آن خود کرده و ارزشی برابر با ۹۵۰ میلیارد دلار دارد.
آلودگی
تولید طلا با آلودگیهایی همراهاست. سنگ معدن این عنصر علاوه بر طلا گاهی با سیانید سدیم یا جیوه هم همراهاست. سیانید مادهای به شدت زهرآگین است که اندکی از آن میتواند به آسانی هر جانوری را از پای درآورد. بخشی از سیانید همراه با طلا چه در کشورهای پیشرفته و چه در کشورهای در حال توسعه به بیرون نشت کرده و از راه رودخانهها باعث آلودگی و مرگ آبزیان شدهاست. زیست شناسان این رویدادها را فاجعههای گستردهٔ زیست محیطی دانستهاند.هنگامی که از جیوه برای تولید طلا استفاده میشود، مقدارهای بسیار اندک ترکیبات جیوه هم میتواند وارد آب و آلودگی گستردهٔ آن شود. جیوه بدین وسیله و از راه خوراکهای دریایی و ماهیها به صورت متیل جیوه وارد چرخهٔ خوراک انسان میشود. مسمومیت جیوه باعث از کار افتادگی یا پایین آمدن کارایی بدون درمان مغز انسان میشود.
سی تُن سنگ معدن، زباله میشود تایک حلقهٔ انگشتر بدست آید.زبالههای سنگ معدن طلا منبع بسیاری از عنصرهای سنگین مانندکادمیم، سرب، روی، مس، آرسنیک، سلنیم و جیوهاست. اگر این عنصرها غلظت بیش از یک ppm در آب داشته باشند، آن آب برای خوراک انسان مناسب نخواهد بود. زبالههای سنگ معدن طلا را به عنوان زبالههای بلندمدت خطرناک در کنار ضایعات هستهای در نظر میگیرند.
همچنین صنعت بیرون کشیدن طلا از سنگ معدن آن، بسیار انرژی بر است (۲۵ کیلووات ساعت برق برای یک گرم طلای تولیدی).
منبع : ویکی پدیا