توضیح : مجموعه مباحث " گذری بر مفاهیم اقتصادی " که اولین بخش آن با عنوان " درآمد ملی " آمده است ، گذری مختصر و کوتاه بر مفاهیم اصلی اقتصادی است که در آن سعی شده است تاکید بیشتری بر مفاهیمی شود که به صورت روزمره مورد استفاده قرار می گیرد . تلاش شده است که این مجموعه به زبان بسیار ساده و غیرتفصیلی ارائه شود تا راهنمایی برای ادامه مطالعات در مورد هر یک از موضوعات باشد . به دلیل نگارش خلاصه و ساده این مجموعه ، هر گونه سوال یا نکته تفصیلی مورد نظر کاربران محترم می تواند در بخش نظرات هر مطلب یا به صورت پیام خصوصی به اینجانب منعکس شود تا انشاالله در حد توان محدود خود پاسخگوی موضوعات باشم
درآمد ملی
درآمد ملی یکی از مهمترین مفاهیم برای ارزیابی توان اقتصادی یک کشور است . درآمد ملی در واقع مجموع درآمد کلیه آحاد جامعه در بخشهای مختلف اقتصادی است که هر ساله توسط دولتها محاسبه شده و مبنای تحلیلهای اقتصادی قرار می گیرد . روی دیگر سکه برای مفهوم درآمد ملی ، تولید ملی است که ارزش کلیه تولیدات یک کشور در سال را نشان می دهد . در محاسبات مربوط به این دو مفهوم و با تعدیلات مربوطه ، درآمد ملی با تولید ملی برابر می باشد . بدین ترتیب ، درآمد ملی بیانگر توان تولید یک کشور نیز می باشد . به دلیل پیچیدگی محاسبات درآمد ملی ( که بعضاً نیازمند تشکیل سازمانهای گسترده و بزرگی مانند مرکز آمار در ایران است ) ، محاسبات مربوط به درآمد ملی در قالب نظامی با عنوان " نظام حسابهای ملی " ( SYSTEM OF NATIONAL ACCOUNTS , SNA ) انجام می شود که خود دارای زیرحسابهای مستقل و تفصیلی است . تا قبل از سال 1993 ، درآمد ( تولید ) ملی بر پایه سیستم حسابهای ملی تدوین شده در سال 1968 ( با عنوان SNA68 ) انجام می شد که با توجه به مشکلات ساختاری موجود در این سیستم ، در سال 1993 و پس از گذشت 25 سال ، سیستم جدید با عنوان SNArev93 ) ) توسط سازمان ملل متحد تدوین شده و مبنای محاسبات حسابهای ملی ( و درآمد ملی به عنوان یکی از محصولات محاسباتی حسابهای ملی ) در کشورها قرار گرفت ( در سال 2008 نیز چارچوب اصلاحی و تعدیل شده تدوین شده است ) به طوری که اکنون نشریات سازمان ملل متحد با همکاری صندوق بین المللی پول و بانک جهانی در بیش از هفتصد صفحه ، تنها به بیان خطوط اصلی راهنمای محاسبات پرداخته است و بیش از هزاران صفحه به عنوان راهنمای تفصیلی محاسبه حسابهای ملی از طرف این سازمان منتشر شده است . الزام کشورها به اتخاذ رویه واحد و یکسان برای انجام محاسبات در قالب چارچوب مشترک حسابهای ملی ، برای امکان پذیری مقایسه کشورها در این زمینه بوده است . نکاتی چند در خصوص درآمد ملی قابل بیان است :
1 – اطلاعات درآمد ملی . بر اساس آمار بانک جهانی ، در سال 2013 درآمد ملی ایران برابر با 369 میلیارد دلار بوده و در بین 177 کشور مورد نظر ، رتبه 29 را داشته است . ایالات متحده امریکا با 17 هزار میلیارد ریال ، چین با 9 هزار میلیارد دلار و ژاپن با 5 هزار میلیارد دلار رتبه های اول تا سوم را داشته اند . کل درآمد ملی کشورهای مورد نظر ( درآمد ملی جهان ) نیز 74 هزار میلیارد دلار بوده است . بدین ترتیب سه کشور اول ، مجموعاً بیش از چهل درصد کل درآمد کشورهای دنیا را دارا می باشند در حالی که این سه کشور ، دارای 25 درصد جمعیت جهان هستند .
2 – درآمد سرانه . با توجه به این که جمعیت کشورها متفاوت است ، مقایسه مستقیم درآمد ملی برای برخی تحلیلها مفید نبوده و باید از مفهوم درآمد سرانه استفاده کرد . درآمد سرانه از تقسیم درآمد ملی به جمعیت کشور به دست می آید و متوسط درآمد هر یک از ساکنین یک کشور را نشان می دهد . بالاترین درآمد سرانه در جهان مربوط به نروژ ( 103 هزار دلار ) و سوئیس ( 91 هزار دلار ) می باشد و کمترین درآمد سرانه متعلق به کشور بروندی ( 260 دلار ) است . کشور ایران با دارا بودن درآمد سرانه معادل 5780 دلار ، رتبه 82 را دارا می باشد . این اعداد ، به ازای هر فرد و سالانه است و با تقسیم آن بر 12 می توان به متوسط درآمد ماهانه و با ضرب آن در بُعد خانوار ( برای ایران حدوداً 4 ) می توان به درآمد یک خانوار رسید .
3 – توزیع درآمد . درآمد سرانه مانند معدل یا میانگین نمرات یک دانش آموز است که نمی تواند پراکندگی نمرات وی را نشان دهد . به عنوان مثال ، دانش آموزی با نمرات 20 ، 10 و صفر همان معدلی را خواهد داشت که دانش آموز دیگر با نمرات 9 ، 10 و 11 دارد ( معدل هر دو برابر با 10 است ) . در اینجا موضوع " توزیع درآمد " مطرح می شود بدین معنا که درآمد ملی یک کشور با درآمد سرانه مشخص ، چگونه میان آحاد جامعه توزیع شده است . یکی از مهمترین شاخصهای محاسبه توزیع درآمد ، " ضریب جینی " ( GINI coefficient ) است . این عدد همواره بین صفر و صد است ( به صورت درصد ) و هر چه این ضریب کمتر باشد ، توزیع درآمد برابرتر خواهد بود . ضریب جینی محاسباتی سازمان ملل متحد برای ایران در سال 2013 برابر با 38 درصد است که رتبه 68 را میان 136 کشور مورد نظر دارد . سوئد با عدد 25 درصد ، کمترین نابرابری جمعیت را دارا می باشد .
4 – پوشش اطلاعات . حسابهای ملی اصولاً در برخی موارد به دلیل عدم پوشش اطلاعات بیانگر تمامی واقعیات و فعالیتهای اقتصادی نمی باشد . به عنوان مثال ، هر چند تلاشهای فراوانی صورت گرفته است که بتوان " خدمات خانوار " را در محاسبات درآمد ملی وارد کرد ولی به دلیل مشکلات محاسباتی موجود ، هنوز راه حل جامعی برای این موضوع یافت نشده است ( به مطلب " ارزش اقتصادی خدمات خانوار " در همین سایت مراجعه شود ) . همچنین فعالیتهای اقتصاد زیرزمینی مانند قاچاق ، پولشویی و اقتصاد غیررسمی نیز در محاسبات درآمد ملی وارد نمی شود در حالی که حجم بالایی از گردش مالی در جهان را شامل می شود .
علیرغم محدودیتهای محاسباتی موجود ، درآمد ملی هنوز یکی از قدرتمندترین شاخصهای ارزیابی توان اقتصادی کشورها نزد اقتصاددانان می باشد و موضوعات گسترده ای را در کنار مباحث فوق ( مانند برابری قدرت خرید یا PPP ، رشد اقتصادی که از تفاوت درآمد ملی بین دو سال به دست می آید و تحلیلهای مرتبط با درآمد ملی و رشد اقتصادی ) تحت پوشش قرار داده و از مباحث نظری و تجربی بسیار مهم در حوزه اقتصاد کلان می باشد .